مسنترین رییسجمهور در تاریخ آمریکا؛ جو بایدن ۸۲ ساله شد
خبرگزاری رویترز به نقل از پنج منبع آگاه از مواضع کرملین، گزارش داد که ولادیمیر پوتین رییسجمهوری روسیه آماده گفتوگو درباره توافق آتشبس اوکراین با دونالد ترامپ است اما هرگونه امتیاز بزرگ ارضی را رد میکند و اصرار دارد که کییف از خواست خود برای پیوستن به ناتو چشمپوشی کند.
این پنج مقام فعلی و سابق روسیه درباره آنچه پوتین ممکن است در توافق احتمالی با میانجیگری ترامپ بپذیرد، به رویترز گفتند که کرملین به طور کلی میتواند با توقف درگیری در خط مقدم جنگ در اوکراین موافقت کند.
رییسجمهوری منتخب ایالات متحده، که قول داده است به سرعت به درگیریها در اوکراین پایان دهد، در زمان برتری روسیه در جنگ اوکراین، به کاخ سفید باز میگردد.
مسکو بخشهایی از اوکراین را به اندازه ایالت ویرجینیا در آمریکا تحت تصرف خود در آورده و سریعترین پیشرویها را نسبت به روزهای اولیه تهاجم خود علیه اوکراین انجام میدهد.
به گفته سه مقام از منابعی که خواستند نامشان فاش نشود، ممکن است در مورد تقسیم دقیق چهار منطقه شرق در شرق اوکراین، شامل دونتسک، لوهانسک، زاپوریژژیا و خرسون، جایی برای مذاکره وجود داشته باشد.
در حالی که مسکو مدعی است این چهار منطقه کاملا بخشی از روسیه شده که توسط چتر هستهای این کشور دفاع میشود، دادههای منبع باز در خط مقدم جنگ اوکراین نشان میدهد که نیروهای روسیه کنترل ۷۰ تا ۸۰ درصد از این قلمرو را در اختیار دارد و نیروهای اوکراینی هنوز کنترل حدود ۲۶۰۰۰ کیلومتر مربع از این مناطق را در اختیار دارند.
دو تن از مقامات گفتند که روسیه ممکن است آماده عقبنشینی از بخشهای نسبتا کوچکی باشد که در مناطق خارکف و میکولایف در شمال و جنوب اوکراین در اختیار دارد.
پوتین در ماه جاری میلادی گفت که هرگونه توافق آتشبس باید منعکسکننده «واقعیت» در زمین باشد، اما او از آتشبس کوتاهمدت که به گفته او، تنها به غرب اجازه میدهد اوکراین را دوباره مسلح کند میترسد.
پوتین در هفتم نوامبر به گروه گفتگوی والدای گفت: «اگر بیطرفی وجود نداشته باشد، تصور وجود روابط حسن همجواری بین روسیه و اوکراین دشوار است.»
او افزود: «چرا؟ زیرا این بدان معناست که اوکراین دائما به عنوان ابزاری در دستان نادرست و به ضرر منافع فدراسیون روسیه استفاده خواهد شد.»
دو تن از این منابع گفتند که تصمیم جو بایدن، رییسجمهور ایالات متحده برای اجازه دادن به اوکراین برای شلیک موشکهای آمریکایی دوربرد به عمق روسیه، میتواند هرگونه حل و فصل را پیچیده و به تعویق بیندازد و در شرایطی که تندروها برای بخش بزرگی از اوکراین تلاش میکنند، تقاضاهای مسکو را بیشتر کند.
مسکو اعلام کرده که روز سهشنبه، کییف برای اولین بار از این موشکها برای حمله به خاک روسیه استفاده کرد و این حمله را تشدید تنش بزرگی توصیف کرد.
به گفته این دو منبع، اگر در مورد آتشبس توافق نشود، روسیه به حملات خود ادامه خواهد داد.
دمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین ساعاتی قبل از گزارش روسها درباره حملات با موشکهای دوربرد آمریکایی به رویترز گفت: «پوتین قبلا گفته است که توقف درگیری به هیچوجه کارساز نخواهد بود و مجوز استفاده از موشکها یک تشدید تنش بسیار خطرناک از سوی ایالات متحده است.»
استیون چونگ، مدیر ارتباطات ترامپ به رویترز گفت که ترامپ «تنها کسی است که میتواند هر دو طرف را به منظور مذاکره صلح گرد هم آورد و برای پایان دادن به جنگ و توقف کشتار تلاش کند.»
ترامپ که کتاب «ترامپ: هنر معامله» را در سال ۱۹۸۷ منتشر کرده، گفته که در تلاشهایش برای دستیابی به یک توافق صلح مستقیما با پوتین صحبت خواهد کرد، اگرچه جزئیاتی درباره نحوه آشتی طرفهای درگیر ارائه نکرده است.
روسیه و اوکراین تاکنون علاقهای برای عقب نشینی در جبهههای جنگ اوکراین از خود نشان ندادهاند.
ولودیمیر زلنسکی رییسجمهور اوکراین گفته که کشورش تا زمانی که آخرین سرباز روسیه از خاک اوکراین بیرون رانده نشود، آرام نخواهد گرفت.
او مرزهایی را به رسمیت میشناسد که پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ برای اوکراین تعیین شد.
رویترز نوشت که ژنرالهای ارشد آمریکایی علنا گفتهاند که این هدف بسیار جاهطلبانه است.
در خردادماه، رویترز به نقل از چهار منبع در روسیه گزارش داد که پوتین آماده است تا تهاجم علیه اوکراین را با یک توافق آتشبس متوقف کند. بر مبنای این توافق کییف باید خطوط کنونی میدان جنگ را به رسمیت بشناسد.
این چهار منبع گفتهاند اگر کییف و غرب حاضر به گفتوگو درباره چنین توافقی نباشند، پوتین مصمم است که تهاجم علیه اوکراین را ادامه دهد.
سه نفر از این منابع، که از گفتوگوهای اطرافیان پوتین مطلع هستند، گفتند رییسجمهوری روسیه در گفتوگو با گروه کوچکی از مشاوران خود از آنچه تلاشهای مورد حمایت غرب برای متوقف کردن مذاکرات آتشبس و تصمیم زلنسکی برای رد این مذاکرات خوانده، ابراز ناامیدی کرده است.
زلنسکی بارها اعلام کرده که مذاکرات صلح بر اساس شرایط پوتین ممکن نیست.
یکی از منابع پیشبینی کرد تا زمانی که زلنسکی در قدرت باشد، هیچ توافقی ممکن نیست، مگر اینکه روسیه او را دور بزند و با واشنگتن به توافق برسد.
جنگ اوکراین به عنوان بزرگترین درگیری زمینی اروپا از زمان جنگ جهانی دوم تاکنون جان دهها هزار نفر را از هر دو طرف گرفته و به تحریمهای گسترده غرب علیه اقتصاد روسیه منجر شده است.
بازگشت دونالد ترامپ، رییسجمهوری منتخب آمریکا به قدرت در حالی که قول داده با چین در مورد تعرفهها مقابله کند، عدم اطمینان عمیقی از نقش این کشور در جلوگیری از درگیریهای جهانی ایجاد کرده است.
در روزهای اخیر، نشست گروه ۲۰ در ریودوژانیرو به صحنهای برای تعاملات دیپلماتیک میان رهبران جهان و شی جینپینگ، رییسجمهوری چین، تبدیل شد. این تعاملات، که با وعدههای همکاری و تنشهای زیرپوستی همراه بود، نشاندهنده وضعیت پیچیده روابط بینالمللی در دوران انتقال قدرت در ایالات متحده است.
تلاش برای تعادل در روابط با چین
در حالی که قدرت در ایالات متحده جابهجا میشود، روسایجمهور و نخستوزیران جهان در تلاشند تا ثبات را، بهویژه در رابطه با چین، حفظ کنند.
کییر استارمر، نخستوزیر بریتانیا، خواستار رابطهای «پایدار و قابلاتکا» با چین شد، در حالی که آنتونی آلبانیزی، نخستوزیر استرالیا، وعده داد که با صبر و دقت، تعاملات خود با چین را مدیریت کند.
از سوی دیگر، جو بایدن، رییسجمهوری آمریکا، پیش از انتقال قدرت به دونالد ترامپ رییسجمهوری منتخب، تاکید کرد که «رقابت نباید به درگیری منجر شود.»
شی جینپینگ نیز در سخنان خود در نشست گروه ۲۰، ضمن هشدار درباره عملکرد قاطعانه چین در حفاظت از حاکمیت، امنیت و منافع خود، بر لزوم همکاری و احترام متقابل تاکید کرد و گفت: «کشورها باید توسعه یکدیگر را فرصت ببینند، نه چالشی.»
تنشهای زیرپوستی دیپلماسی
با وجود ظاهر دیپلماتیک و تعاملات مثبت، تنشهای گستردهای میان چین و سایر کشورها وجود دارد.
در نشست گروه ۲۰، هنگامی که کییر استارمر به نقض حقوق بشر در چین و وضعیت جیمی لای، مخالف دموکراسیخواه هنگکنگی، اشاره کرد، نمایندگان چین به سرعت تلاش کردند تا دید دوربینها را مسدود کرده و خبرنگاران را از جلسه خارج کنند.
پیچیدگی روابط آمریکا و چین
روابط میان واشنگتن و پکن نیز با چالشهای متعددی همراه است. تصمیم بایدن برای سرنگونی بالن جاسوسی چین، ارتباطات میان دو کشور را برای بیش از یک سال متوقف کرد.
در عین حال، تلاشهایی برای کاهش تنشها صورت گرفته و ارتباطات میان دیپلماتها و مقامات نظامی از سر گرفته شده است.
دیدار اخیر بایدن و شی جینپینگ در لیما، پایتخت پرو، نشاندهنده تمایل دو کشور به مدیریت تنشها بود.
چالشهای اقتصادی و تجاری
رویکرد اقتصادی چین نیز موجب نگرانی بسیاری از کشورها شده است. با وجود ادعاهای شی درباره تجارت آزاد، موانع زیادی برای سرمایهگذاران و شرکتهای خارجی در چین وجود دارد. از سویی صادرات ارزانقیمت چین، صنایع داخلی کشورهای در حال توسعه مانند برزیل و آفریقای جنوبی را تحت فشار قرار داده و فرصتهای شغلی را از بین برده است.
ریچارد مکگرگور، پژوهشگر ارشد موسسه لووی، در این زمینه گفت: «ایالات متحده اقتصادی بازتر از چین دارد، اما اگر به صحبتهای رهبران دو کشور گوش کنید، ممکن است تصور دیگری داشته باشید. ترامپ همیشه از محافظت از صنایع داخلی سخن میگوید و شی از تجارت آزاد.»
نقش استرالیا در تعامل با چین
در استرالیا نیز روابط با چین با پیچیدگیهایی همراه بوده است. تنشها بر سر نفوذ حزب کمونیست چین و جاهطلبیهای منطقهای این کشور افزایش یافته است.
با این حال، آلبانیزی توانسته است مذاکرات سطح بالا را با چین از سر بگیرد و برخی نگرانیها درباره تعرفهها را کاهش دهد. او پس از دیدار با شی، در شبکههای اجتماعی نوشت: «گفتوگو حیاتی است و پیشرفتهای دلگرمکنندهای داشتهایم.»
چشمانداز دیپلماسی در دوران ترامپ
انتقال قدرت در ایالات متحده به دونالد ترامپ، که وعده سیاستهای تقابلی داده است، نگرانیهای تازهای را به وجود آورده است. ترامپ وعده افزایش شدید تعرفهها را داده که میتواند به تصویر آمریکا در میان متحدانش، از جمله استرالیا، آسیب برساند.
مکگرگور در این باره گفت: «افزایش تعرفهها میتواند تصویر آمریکا را در استرالیا تخریب کند و حمایت از اتحاد را کاهش دهد. این آسیب شاید اغراقشده نباشد، اما همچنان به تصویر ایالات متحده لطمه میزند.»
چین در برابر چالشهای جدید
در همین حال، چین در تلاش است تا در مواجهه با بازگشت ترامپ به کاخ سفید، انعطافپذیری بیشتری در سیاست خارجی خود نشان دهد.
وانگ ون، رییس موسسه مطالعات مالی چونگیانگ، گفت: «سیاست خارجی چین به دلیل حضور ترامپ دستخوش تغییر اساسی نخواهد شد، اما بازگشت او، چین را به سمت انعطافپذیری بیشتر سوق میدهد.»
رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بینالمللی انرژی اتمی، روز چهارشنبه ۳۰ آبان در گزارشی به شورای حکام آژانس اعلام کرد ذخایر اورانیوم ۲۰ درصد و ۶۰ درصد ایران پس از گزارش قبلی آژانس همچنان افزایش یافته است.
در این گزارش در عین حال تاکید شده است که تهران مقدمات توقف غنیسازی اورانیوم با غلظت ۶۰ درصد را فراهم آورده است. اعلام آمادگی جمهوری اسلامی برای متوقف کردن غنیسازی اورانیوم با غلظت بالا در آستانه نشست شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی و بالا گرفتن احتمال صدور قطعنامهای علیه تهران صورت گرفته است.
آژانس از این اقدام جمهوری اسلامی استقبال کرده و آن را حرکت در مسیر درست خوانده است، با این حال به نظر نمیرسد که صرف آماده کردن مقدمات توقف غنیسازی اورانیوم با غلظت ۶۰ درصد به نگرانیهای غرب درباره برنامه هستهای تهران پایان دهد و مانع صدور قطعنامه مورد نظر آلمان، بریتانیا و فرانسه شود.
رافائل گروسی، روز چهارشنبه ۳۰ آبان، در یک نشست خبری گفت جمهوری اسلامی پذیرفته است «افزایش ذخایر اورانیوم غنیشده با غلظت ۶۰ درصد را متوقف کند.»
او گفت: «این برای اولین بار است که ایرانیهای میگویند افزایش ذخایر غنیسازی بیش از ۶۰ درصد را متوقف میکنند. این جدی و اتفاقی از نقطه نظر منع اشاعه تسلیحات هستهای مهم است.»
او گفت «برای اولین بار از زمان فاصله گرفتن ایران از تعهدات پیشینش شاهدیم این کشور تغییر جهت داده است.»
بر اساس گزارش تازه رافائل گروسی، یافتههای آژانس در مورد ذرات اورانیوم با منشاء انسانی در مکانهای اعلامنشده در ایران مطابقت ندارد و آژانس نیازمند اطلاع از مکان فعلی مواد هستهای یا تجهیزات آلوده مرتبط است.
گروسی همچنین درباره نابود شدن یک مرکز مخفی تحقیقاتی هستهای جمهوری اسلامی در پارچین در پی حمله اسرائیل، در پاسخ به سوالی گفت: «ما این مرکز را یک تاسیسات هستهای نمیدانیم و نشانهای مبنی بر وجود مواد هستهای در آنجا نداریم.»
وبسایت اکسیوس روز ۲۵ آبان به نقل از چند مقام فعلی و پیشین اسرائیلی و آمریکایی خبر داد در حمله ماه گذشته اسرائیل به اهداف نظامی در ایران، یک مرکز تحقیقاتی فوقسری مرتبط با تسلیحات هستهای جمهوری اسلامی در پارچین ویران شده است.
روز چهارشنبه عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، در ادامه رایزنیها برای پیشگیری از صدور قطعنامه شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی علیه تهران، در تماسی تلفنی با همتای آفریقای جنوبی خود گفت که اگر طرفهای دیگر به دنبال رویارویی باشند، ایران واکنش مناسبی نشان خواهد داد.
عراقچی با ژان نوئل بارو، وزیر امور خارجه فرانسه نیز تماسی تلفنی داشت و در این ارتباط، اقدام کشورهای اروپایی را برای پیشبرد قطعنامه علیه تهران، «ناموجه و تحریکآمیز» خواند.
او تلاش آلمان، بریتانیا و فرانسه برای تصویب تحریمهای جدید علیه تهران را در «تقابل آشکار با فضای مثبت ایجاد شده در تعاملات ایران و آژانس» تلقی کرد و گفت صدور چنین قطعنامهای صرفا اوضاع را «پیچیدهتر» خواهد کرد.
وزارت امور خارجه فرانسه روز چهارشنبه ۳۰ آبان در بیانیهای اعلام کرد که بارو در گفتوگوی تلفنی با عراقچی تاکید کرده است جمهوری اسلامی باید تعهدات هستهای خود را اجرا و به طور کامل با آژانس بینالمللی انرژی اتمی همکاری کند.
بر اساس این بیانیه، وزیر امور خارجه فرانسه گفته است تشدید تنش هستهای از سوی جمهوری اسلامی «بسیار نگرانکننده» است.
بارو همچنین با تاکید بر تلاشهای دیپلماتیک مستمر برای توقف درگیریها در لبنان، از جمهوری اسلامی و نیروهای نیابتیاش خواست رفتار سازندهای در این زمینه داشته باشند و خواستار آزادی فوری سه شهروند فرانسوی زندانی در ایران شد.
خبرگزاری رویترز پیش از این به نقل از یک دیپلمات ارشد نوشت تهران وعده داده اگر شورای حکام قطعنامهای علیه جمهوری اسلامی صادر نکند، ذخیره اورانیوم ۶۰ درصدی خود را در حد فعلی نگه خواهد داشت.
عراقچی روز چهارشنبه ۳۰ آبان در گفتوگویی تلفنی با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی، گفت: «در صورتی که طرفهای مقابل بیتوجه به حسن نیت و رویکرد تعاملی ایران، اقدامات غیرسازنده را در نشست شورای حکام از طریق صدور قطعنامه در دستور کار قرار دهند، ایران به نحو مقتضی و متناسب پاسخ خواهد داد.»
همکاری تهران با آژانس در صورت صادر نشدن قطعنامه؟
شامگاه سهشنبه خبرگزاری رویترز به نقل از یک دیپلمات ارشد که نامش را اعلام نکرد گزارش داد که جمهوری اسلامی به آژانس بینالمللی انرژی اتمی پیشنهاد داده است ذخایر اورانیوم غنیشده تا ۶۰ درصد خود را در حدود ۱۸۵ کیلوگرم نگه دارد؛ مشروط بر این که در شورای حکام آژانس، قطعنامهای علیه تهران صادر نشود.
این در حالی است که در دو گزارش فصلی آژانس بینالمللی انرژی اتمی درباره برنامه هستهای ایران تصریح شده است ذخایر اورانیوم غنیشده ایران با خلوص تا ۶۰ درصد به شکل هگزافلوراید اورانیوم (UF6) به میزان ۱۷.۶ کیلوگرم افزایش یافته و به ۱۸۲.۳ کیلوگرم رسیده است.
بر اساس تعریف آژانس، حدود ۴۲ کیلوگرم اورانیوم غنیشده تا ۶۰ درصد، در صورت غنیسازی بیشتر، بهطور تئوریک برای ساخت یک بمب هستهای کافی است.
رویترز روز سهشنبه ۲۹ آبان گزارش داد که دو گزارش فصلی آژانس بینالمللی انرژی اتمی درباره برنامه هستهای ایران را که به کشورهای عضو شورای حکام داده شده، دیده و بررسی کرده است.
پیشنهاد تهران برای محدود نگه داشتن ذخیره اورانیوم غنیشده با غلظت ۶۰ درصد در حدود ۱۸۵ کیلوگرم به معنای آن است که طبق معیارهای آژانس، جمهوری اسلامی اورانیوم لازم را برای ساخت دستکم چهار بمب اتمی در اختیار دارد.
همراهی یا تهدید؟
پیشنهاد جمهوری اسلامی در عین حال میتواند به معنای تهدید تلویحی کشورهای غربی و آژانس بینالمللی انرژی اتمی باشد که در صورت صدور قطعنامهای علیه تهران، فرآیند غنیسازی اورانیوم با غلظت ۶۰ درصد یا حتی بالاتر، شتاب بیشتری خواهد گرفت.
در همین حال، شماری از رسانهها و چهرههای نزدیک به حکومت خبر دادهاند در جریان سفر گروسی به تهران، بهصراحت به او هشدار داده شده است در صورت صدور قطعنامه شورای حکام، جمهوری اسلامی گازدهی به سه نسل از سانتریفیوژهای جدید خود را آغاز خواهد کرد و تصویب قطعنامه جدید در این مقطع میتواند پیامدهای عمیقی برای سرنوشت برجام، آینده برنامه هستهای جمهوری اسلامی و کیفیت همکاری بین تهران و آژانس داشته باشد.
حسن قشقاوی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، روز سهشنبه گفت که در صورت صدور قطعنامه شورای حکام «بدون تردید و فورا دست به اقدامات پشیمانکننده خواهیم زد».
سه کشور اروپایی آلمان، بریتانیا و فرانسه اعلام کردهاند به همراه آمریکا در پی صدور قطعنامهای علیه جمهوری اسلامی در نشست آتی شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی هستند.
متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا روز سهشنبه ۲۹ آبان، در یک نشست خبری در پاسخ به سوال خبرنگار ایراناینترنشنال در وزارت امور خارجه آمریکا گفت که واشینگتن در آستانه نشست شورای حکام آژانس کاملا با شرکای خود هماهنگ است و بهشدت از هر اقدامی برای پاسخگو کردن جمهوری اسلامی حمایت میکند.
او افزود: «با این حال ما پیشاپیش درباره اقداماتی که در نظر داریم انجام دهیم، صحبت نخواهیم کرد.»
میلر همچنین گفت که واشینگتن به گزارشهای تهدیدآمیزی که در رسانههای نزدیک به جمهوری اسلامی درباره گازدهی به سانتریفیوژهای جدید در صورت تصویب قطعنامه علیه تهران منتشر میشوند، واکنش نشان نمیدهد.
او افزود: «ما کاملا این نکته را روشن کردهایم که ایران باید با آژانس بینالمللی انرژی اتمی بهطور کامل همکاری کند.»
میلر گفت که آمریکا به مشورت با متحدان و شرکایش در مورد برنامه هستهای جمهوری اسلامی ادامه خواهد داد.
همراهی با اروپا با آمریکا علیه تهران؟
یک سخنگوی وزارت امور خارجه آلمان روز دوشنبه ۲۸ آبان در گفتوگویی اختصاصی با خبرنگار ایراناینترنشنال در برلین تاکید کرد آلمان، بریتانیا، فرانسه و ایالات متحده آمریکا قطعنامهای را علیه برنامه هستهای جمهوری اسلامی در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی ارائه میکنند.
او گفت: «سفر مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی به ایران، ارزیابیهای ما را تغییر نداده است.»
گروسی چهارشنبه گذشته (۲۳ آبان)، به ایران سفر کرد.
او در این سفر با شماری از مقامهای جمهوری اسلامی از جمله مسعود پزشکیان، رییس دولت و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی دیدار کرد.
گروسی همچنین از دو سایت هستهای فردو و نظنز بازدید کرد.
رویترز در گزارش روز سهشنبه خود با استناد به دو گزارش فصلی آژانس بینالمللی انرژی اتمی که برای ۳۵ کشور عضو شورای حکام این نهاد وابسته به سازمان ملل تهیه شده، افزود که ذخایر اورانیوم غنیشده ایران با خلوص ۲۰ درصد با رشد ۲۵.۳ کیلوگرمی به ۸۳۹.۲ کیلوگرم رسیده است.
رویترز بر اساس گزارش آژانس نوشت تخمین زده میشود موجودی اورانیوم غنیشده ایران از گزارش سهماهه قبلی تاکنون ۸۵۲.۶ کیلوگرم افزایش یافته و به شش هزار و ۶۰۴.۴ کیلوگرم رسیده باشد.
در این گزارش همچنین گفته شده است که تهران موافقت کرده پذیرش چهار بازرس باتجربه جدید آژانس را بررسی کند.
جلوگیری از فعالیت شماری از بازرسان باتجربه آژانس بینالمللی انرژی اتمی، جواب ندادن به سوالات بیپاسخمانده آژانس از جمله در مورد منشاء ذرات اورانیوم پیدا شده در دو سایت اعلام نشده و همکاری نکردن تهران با آژانس از جمله موضوعات مورد اختلاف جمهوری اسلامی و آژانس هستند که بهویژه با ادامه غنیسازی اورانیوم و افزایش اظهارنظر مقامهای جمهوری اسلامی برای تغییر دکترین هستهای و داشتن توانایی لازم برای ساخت سلاح هستهای، تشدید شدهاند.
وزارت امور خارجه اوکراین از بسته شدن چندین سفارتخانه غربی بهدلیل خطر حملات گسترده روسیه انتقاد کرد و گفت این تهدید از زمان شروع تهاجم روسیه در فوریه ۲۰۲۲ تغییری نکرده است.
هیورهی تیخی، سخنگوی وزارت خارجه اوکراین در بیانیهای گفت: «متاسفانه تهدید حملات برای اوکراینیها بیش از هزار روز است که به یک واقعیت روزمره بدل شده است.»
او همچنین ازکشورهای غربی خواست که با بستن سفارتخانه های خود به «تنش» دامن نزنند.
آندری کووالنکو، رئیس سرویس مبارزه با اطلاعات نادرست اوکراین، نیز گفت که روسها پس از اعلام تعطیلی چندین سفارتخانه در کییف، سعی در ایجاد وحشت دارند.
او گفت: «آمادگی روسیه برای بمباران اوکراین در طول زمستان نباید غافلگیر کننده باشد. روسها ذخایر موشکی جمعآوری کردهاند، نیروی هوایی و نیروی دریایی را آماده کردهاند. آنها برای از بین بردن پدافند هوایی به موشکهای کروز و بالستیک و همچنین پهپادها متکی هستند. این طرحها غیرمنتظره نیستند، شناخته شده و پیش بینی شدهاند.»
پیشتر سفارت آمریکا در کییف پس از دریافت اطلاعاتی درباره احتمال حمله هوایی در روز چهارشنبه، بهطور موقت تعطیل شد. اسپانیا، ایتالیا و یونان نیز سفارتخانههای خود را تعطیل کردند اما اسرائیل اعلام کرد سفارتخانهاش در پایتخت اوکراین در روز چهارشنبه باز است.
وزارت امور خارجه آمریکا روز ۳۰ آبان در اطلاعیهای اعلام کرد سفارت ایالات متحده در کییف به دلیل دریافت اطلاعاتی درباره «حمله هوایی قابل توجه احتمالی در روز چهارشنبه» بسته خواهد بود.
آتن، رم و مادرید نیز از تعطیلی سفارتخانههای دولتهایشان در پایتخت اوکراین خبر دادند.
در همین روز، الکساندر شالنبرگ، وزیر امور خارجه اتریش گفت که استفاده روسیه از سربازان کره شمالی در جنگ اوکراین نشان میدهد ولادیمیر پوتین به پیروزی «نزدیک نیست» اما «آماده تشدید تنش» است.
همزمان رجب طیب اردوغان، رییسجمهوری ترکیه، مجوز آمریکا را برای استفاده اوکراین از سلاحهای دوربرد غربی به منظور حمله به عمق خاک روسیه نادرست خواند و افزود درگیری موشکی بین دو کشور ممکن است جهان را در آستانه یک جنگ بزرگ قرار دهد.
پیش از این و در روز سهشنبه، ارتش روسیه از حمله اوکراین با موشکهای دوربرد آمریکایی اتاکمز (ATACMS) به منطقه بریانسک در نزدیکی مرز اوکراین خبرداد و اعلام کرد پنج موشک از شش موشک پرتاب شده با پدافند ضد هوایی روسیه منهدم شدند.
سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، در واکنش به این حمله گفت: «این مرحله جدیدی از جنگ غرب علیه روسیه است و ما بر این اساس واکنش نشان خواهیم داد.»
به گفته لاوروف، کییف «بدون کمک کارشناسان و مربیان آمریکایی» قادر به استفاده از این موشکها نیست.
آمریکا، اتحادیه اروپا و بریتانیا، در واکنشهایی جداگانه اظهارات لاوروف را «لفاظی غیرمسئولانه» و باعث تاسف خواندند.
مجوز آمریکا و اروپا
پاول موراویکو، رییس ستاد کل ارتش بلاروس، مجوز آمریکا به اوکراین برای شلیک موشکهای دوربرد غربی به عمق خاک روسیه را محکوم کرد.
خبرگزاری رویترز، روز دوشنبه به نقل از منابع آگاه خبر داد دولت جو بایدن، رییسجمهوری آمریکا، به اوکراین اجازه خواهد داد از سلاحهای آمریکایی برای حمله به عمق خاک روسیه استفاده کند و افزود کییف قصد دارد در روزهای آینده اولین حملات خود را با برد بلند انجام دهد.
همان روز، نشریه گاردین نوشت که بریتانیا نیز احتمالا موشکهای استورم شَدو را برای هدفگیری داخل خاک روسیه به اوکراین ارسال خواهد کرد.
به گفته کییر استارمر، نخستوزیر بریتانیا، این کشور نیاز دارد حمایت خود را از اوکراین «دو چندان» کند.
تغییر دکترین هستهای روسیه
روسیه، روز سهشنبه از دکترین جدید هستهای خود رونمایی و اعلام کرد تجاوز به فدراسیون روسیه و متحدانش از سوی یک کشور غیرهستهای با حمایت یک کشور هستهای، «یک حمله مشترک» تلقی خواهد شد و در صورتی که خطری جدی برای حاکمیت و تمامیت ارضی روسیه و بلاروس وجود داشته باشد، این کشور ممکن است از تسلیحات هستهای استفاده کند.
در دکترین جدید هستهای روسیه، پرتاب موشکهای بالستیک علیه فدراسیون روسیه از جمله شرایط استفاده از سلاحهای هستهای است.
نگرانیهای زلنسکی در مصاحبه با فاکس نیوز
ولودیمیر زلنسکی، رییسجمهوری اوکراین، در مصاحبه با شبکه فاکسنیوز از دست دادن اتحاد در این کشو را خطرناک دانست و از قطع کمکهای آمریکا به عنوان زمینه شکست احتمالی اوکراین یاد کرد.
او تاکید کرد تنها راه پایان دادن به جنگ، دیپلماسی است؛ گرچه در مورد نقش ولادیمیر پوتین، رییسجمهوری روسیه، در مذاکرات صلح «مردد» است.
به گفته زلنسکی، تغییر موضع پوتین بیش از هر چیزی به فشارهای آمریکا بستگی دارد.
او در این مصاحبه خاطرنشان کرد: «حتی در صورت قطع کمکهای آمریکا، ما میمانیم و میجنگیم.»
در شرایط حساس کنونی، عدم همکاری جمهوری اسلامی با بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی، در کنار فشارهای اقتصادی فزاینده، کاهش نفوذ منطقهای و تنشهای رو به رشد با اسرائیل، تهران را با چالشهای جدی روبرو کردهاست.
اگرچه جمهوری اسلامی پیشنهاد محدود نگه داشتن ذخایر اورانیوم غنیشده خود در حد فعلی را مطرح کرده، اما به نظر میرسد این اقدام برای جلوگیری از صدور قطعنامه انتقادی کافی نبودهاست.
بنا به گزارش ایران اینترنشنال، قدرتهای غربی شامل آمریکا، فرانسه، بریتانیا و آلمان قصد دارند در نشست شورای حکام آژانس، قطعنامهای انتقادی علیه ایران صادر کنند.
تحلیلگران و مقامات جمهوری اسلامی در یک نکته اتفاق نظر دارند: بازگشت ترامپ به کاخ سفید، تاثیری تعیینکننده بر آینده جمهوری اسلامی خواهدداشت. با این حال، چگونگی تعامل دولت آینده آمریکا و جمهوری اسلامی بر سر برنامه هستهای همچنان محل بحث و گمانهزنی است.
بیستم اکتبر ۲۰۲۵ (۲۵ مهر ۱۴۰۴) روزی سرنوشتساز برای برنامه هستهای جمهوری اسلامی خواهدبود.
در این تاریخ، با پایان یافتن اعتبار قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، بخش عمدهای از محدودیتهای بینالمللی علیه برنامه هستهای ایران برداشته میشود و غرب امکان استفاده از «مکانیسم ماشه» را از دست خواهدداد.
گرچه در خردادماه امسال نیز قطعنامهای علیه جمهوری اسلامی صادر شد که نتیجه چشمگیری نداشت، کارشناسان معتقدند فضای سیاسی کنونی به کلی متفاوت است.
در این شرایط حساس، کشورهای اروپایی همچنان میتوانند با فعالسازی مکانیسم ماشه، تمام تحریمهای لغو شده سازمان ملل را احیا کنند.
سینا عضدی، پژوهشگر و استاد دانشگاه جورج واشینگتن، در گفتگو با ایران اینترنشنال گفت: «جمهوری اسلامی سعی میکند از تحریمهای بینالمللی جدید پرهیز کند، زیرا چنین تحریمهایی خلاف منافع آن است.»
او تاکید کرد: «تحریمهای فعلی علیه ایران، بیشتر یکجانبه و از سوی آمریکا هستند، نه تحریمهای بینالمللی سازمان ملل. ایران از منظر سیاسی تلاش میکند مانع بازگشت تحریمهای سازمان ملل شود، بهویژه که کمتر از یک سال تا لغو کامل این تحریمها باقی ماندهاست.»
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، روز شنبه ۲۶ آبان در گفتگو با تلویزیون دولتی تاکید کرد که راه دیپلماسی برای برنامه هستهای ایران همچنان باز است.
به گفته عراقچی پنجره دیپلماسی هنوز بسته نشدهاست، هرچند این فرصت کوتاهمدت و مشروط به نشان دادن اراده واقعی از سوی طرفهای مقابل خواهدبود.
عراقچی همچنین اشاره کرد که تهران در جریان سفر هفته گذشته رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی، مواضع خود را با او در میان گذاشتهاست.
در این دیدار، جمهوری اسلامی آمادگی خود را برای عدم افزایش ذخایر اورانیوم غنیشده با غلظت ۶۰ درصد اعلام کردهاست.
گرگوری برو، تحلیلگر امور ایران در گروه اوراسیا، معتقد است اگرچه تهران تمایل خود را به امتیازدهی نشان میدهد، اما همچنان اصرار دارد این کار را مطابق با شروط خود پیش ببرد.
به گفته او جمهوری اسلامی آماده مذاکره است، اما تنها در صورتی که به هدف اصلی خود، یعنی رفع تحریمها دست یابد، بدون آنکه مجبور به دادن امتیازات عمده در برنامه هستهای یا سایر حوزههای سیاست خارجی خود شود.
با این حال، بهرغم این اظهارات، عملکرد جمهوری اسلامی مسیر دیگری را نشان میدهد.
بر اساس گزارش محرمانه آژانس بینالمللی انرژی اتمی که آسوشیتدپرس روز سهشنبه ۲۹ آبان به آن دسترسی یافته، تهران میزان ذخایر اورانیوم غنیشده خود را تا سطوحی که به درجه تسلیحاتی نزدیک است، افزایش دادهاست.
اورانیوم با غنای ۶۰ درصد تنها یک گام با سطح ۹۰ درصدی که برای ساخت سلاح هستهای مورد نیاز است، فاصله دارد.
در آستانه بازگشت ترامپ به کاخ سفید و همزمان با تضعیف چشمگیر حماس و حزبالله، نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی، زیر ضربات سنگین اسرائیل، تهران با یکی از پیچیدهترین چالشهای سیاسی و امنیتی خود در سالهای اخیر روبهرو شدهاست.
حال پرسش اینجاست که آیا تهران مسیر دستیابی به تسلیحات هستهای را با سرعت بیشتری دنبال خواهدکرد یا راهی برای تعامل با رییسجمهوری جدید آمریکا خواهدیافت، همان شخصی که طبق گزارشهای اطلاعاتی ایالات متحده، جمهوری اسلامی قصد ترور او را داشتهاست.
به گفته برو، با وجود آنکه بازگشت قریبالوقوع ترامپ به کاخ سفید همواره در محاسبات راهبردی تهران جای داشته، اما جمهوری اسلامی ترجیح داده همان رویکرد دوران بایدن-هریس، پایبندی به تعهدات تا پایان اعتبار قطعنامه ۲۲۳۱ و تلاش برای رفع تحریمها را ادامه دهد.
این رویکرد میتواند به جمهوری اسلامی اجازه دهد در مذاکرات آینده، بدون محدودیتهای برجام وارد گفتگو شود.
آندریا استریکر، معاون مدیر و پژوهشگر امور منع گسترش سلاخهای کشتار جمعی و دفاع زیستی در بنیاد دفاع از دموکراسیها (FDD)، در گفتگو با ایران اینترنشنال گفت که امتیازدهی احتمالی تهران ناشی از نگرانی از سیاست فشار حداکثری ترامپ است.
به گفته او، حکومت ایران با بازگشت ترامپ به کاخ سفید و آمادگی اروپا برای افزایش فشارها، به ناچار عقبنشینی میکند. البته تهران میکوشد با کمک متحدانش روسیه، چین و کره شمالی از تحریمهای آتی بگریزد.
استریکر معتقد است سیاست فشار حداکثری ترامپ، جمهوری اسلامی را وادار به کاهش جاهطلبیهای هستهای و فعالیتهای منطقهای خواهدکرد.
از نظر او، ترس از ترامپ، عامل اصلی هرگونه نرمش احتمالی تهران است زیرا او کسی است که دستور کشتن قاسم سلیمانی را صادر کرد، از برجام خارج شد و تحریمهای سنگین نفتی وضع کرد.
استریکر افزایش ذخایر اورانیوم را تلاشی برای باجخواهی از غرب میداند تا از تحریمهای سازمان ملل جلوگیری شود، اما معتقد است این اقدامات «خیلی کم و خیلی دیر» است.
عضدی در ادامه به ایران اینترنشنال گفت که تهران همواره به قطعنامههای آژانس بینالمللی انرژی اتمی با خشم واکنش نشان دادهاست.
به گفته او گسترش برنامه هستهای جمهوری اسلامی از طریق افزایش شمار سانتریفیوژها و راهاندازی یک مرکز جدید، بیشتر نوعی مانور دیپلماتیک به شمار میرود.
او معتقد است جمهوری اسلامی به سمت ساخت بمب اتمی نخواهدرفت، زیرا این مسیر با مخالفت جدی اسرائیل و آمریکا روبرو خواهدشد. نخستوزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو و دونالد ترامپ بارها تاکید کردهاند که اجازه تبدیل شدن ایران به یک قدرت هستهای را نخواهند داد.
عضدی بر این باور است که جمهوری اسلامی برای حفظ بقای خود، ریسک حمله نظامی ناشی از ساخت بمب را نخواهد پذیرفت و به نظر میرسد مسیر توافق را پیش خواهدگرفت.
فایننشال تایمز به تازگی گزارش داد که ترامپ در نظر دارد با ورشکست کردن ایران، این کشور را وادار به توقف برنامه هستهای و قطع حمایت مالی از نیروهای نیابتی در منطقه کند.
ترامپ پیش از پیروزی در انتخابات ریاستجمهوری، در پادکست پاتریک بت دیوید گفت که خواهان موفقیت ایران است و تنها بر یک نکته تاکید کرد: «دوست دارم ایران را بسیار موفق ببینم، فقط نباید به سلاح هستهای دست یابد.»
به باور استریکر، راهبرد فشار حداکثری ترامپ، رهبران تهران را به هراس انداختهاست. در مقابل، عضدی معتقد است که انگیزه ترامپ برای رسیدن به توافق با ایران نه دیپلماتیک است و نه ایدئولوژیک، بلکه او میخواهد نام خود را در تاریخ ماندگار کند.
